Cơ sở võ học của AIKIDO

[BMTD]

2.10 Hệ thống tiền đình

Đa số chúng ta đều biết rằng tai là cơ quan ghi nhận âm thanh (thính giác). Thực sự, tai còn là cơ quan cảm nhận tư thế và thăng bằng. Bộ phận của tai đảm nhận chức năng này gọi là hệ thống tiền đình.

Hệ thống này nằm ở tai giữa, bao gồm 3 ống bán khuyên, một xoang nang và một cầu nang, tất cả đều thông nối với nhau, bên trong chứa một chất lỏng gọi là nội dịch. Ba ống bán khuyên được sắp đặt theo 3 chiều không gian, mỗi ống "đo đạc" tư thế của cơ thể theo một chiều không gian dựa theo sự chuyển động và cân bằng của nội dịch. Nội dịch như vậy đóng vai trò của mực nước trong cái thước cân của người thợ xây.

Khi đầu bị nghiêng đột ngột sang một bên, cơ thể nhận biết và phản ứng lại bằng cách co cứng các cơ vùng cổ, vai và thân của bên đối diện, trong khi đó thả lỏng các cơ tương ứng ở bên đầu bị nghiêng.

Trong AIKIDO, phản xạ này được nhiều võ sư sử dụng để làm cho đối thủ mất thăng bằng và dễ dàng bị đánh ngã.

2.11 Hệ thống thần kinh

So với các động vật khác, hệ thống thần kinh của người phức tạp hơn rất nhiều. Về cấu trúc, hệ thống thần kinh gồm có não bộ (ở đầu) và tủy sống (trong xương sống). Não bộ chứa các trung khu thần kinh kiểm soát mọi hoạt động của cơ thể; tủy sống chứa một số trung khu phản xạ tự động và là đường dẫn truyền thông tin. Ngoài đường truyền thông qua tủy sống, hệ thần kinh còn có 12 đôi dây thần kinh sọ não nối trực tiếp từ não bộ đến các cơ quan trong cơ thể.

Hoạt động của hệ thần kinh về cơ bản như sau: Các thụ thể cảm giác nhận các tín hiệu và truyền về não qua các dây thần kinh cảm giác. Não (trung khu thần kinh) ghi nhận các tín hiệu này, phân tích và tổng hợp. Cuối cùng, não ra lệnh phản ứng bằng cách truyền tín hiệu qua các dây thần kinh vận động đến các cơ để các cơ thực hiện.

Ở người, chu trình phản ứng như trên chỉ có một số ít là bẩm sinh (bản năng) còn đa số là phản xạ có điều kiện (hỏi học, kinh nghiệm). Khi trở thành phản xạ có điều kiện, não không cần phải phân tích và tổng hợp nữa mà có thể phản ứng ngay lập tức. Tuy nhiên, các phản xạ có điều kiện không phải là bất biến mà có thể bị mất đi nếu không được lập lại thường xuyên. Lời cổ nhân "Văn ôn, võ luyện" quả là chí lý!

Chúng ta cần biết rằng các thụ thể cảm giác nằm ở rất nhiều nơi trong cơ thể, không phải chỉ ở 5 ngũ quan (mắt, mũi, tai, lưỡi, da) như nhiều người vẫn nghĩ. Chẳng hạn ở cơ xương khớp có các thụ thể ghi nhận sức căng của cơ, độ căng của dây chằng, bao khớp; ở trong lòng động mạch có các thụ thể ghi nhận nồng độ khí oxy và các-bô-nic trong máu, hoặc áp suất của máu. Từ các tín hiệu của những thụ thể này, hệ thống thần kinh sẽ có những phản ứng phù hợp, chẳng hạn như tăng nhịp tim hoặc tăng nhịp thở.

Về mặt chức năng tổng quát, hệ thống thần kinh bao gồm 2 hệ thống tương đối độc lập: hệ thần kinh vận động và hệ thần kinh thực vật. Hệ thần kinh vận động cho phép chúng ta thực hiện các hành động chủ ý như đứng dậy, bước đi, vươn vai. Ngược lại, hệ thần kinh thực vật hoạt động theo cơ chế tự động và nằm ngoài mọi chủ ý của chúng ta. Nó kiểm soát nhịp tim, huyết áp, sự co bóp của dạ dày, ruột non, ruột già, các phản xạ bẩm sinh. Chú ý rằng nhịp thở chịu sự kiểm soát của cả 2 hệ thống này: trong trường hợp bình thường, chúng ta có thể chủ ý hít thở theo ý mình (hệ thần kinh vận động); tuy nhiên nếu nồng độ khí các-bô-nic trong máu quá cao, hệ thần kinh thực vật buộc chúng ta phải hít thở liên tục, không thể kìm hãm được nhằm thải nhanh lượng khí các-bô-nic trong máu.

Luyện tập khí công là một phương pháp gián tiếp giúp chúng ta kiểm soát được hoạt động của hệ thần kinh thực vật. Đề tài này sẽ được thảo luận nhiều hơn trong Chương 3: Cơ sở y học phương Đông.