Cơ sở võ học của AIKIDO

[BMTD]

2.5 Sự co cơ

Như chúng ta đã biết từ phần trước, mỗi cơ thường có 2 đầu là những sợi gân rắn chắc. Một đầu bám vào một xương ở gần thân làm điểm tựa, đầu kia bám vào một xương khác ở xa thân hơn (giữa 2 xương này thường là một khớp).

Khi cơ co, phần giữa của cơ (phần thịt) sẽ ngắn lại và phồng to lên (thí dụ như bắp chuột ở cánh tay mà bên y khoa gọi là cơ nhị đầu cánh tay), kéo đầu xa hướng về phía đầu gần và như vậy sinh ra một lực có phương là chiều co của cơ, làm cho xương ở xa chuyển động xoay quanh khớp hướng về phía xương ở đầu gần.

Thí dụ: Khi gập cẳng tay vào cánh tay, cơ nhị đầu cánh tay (ở mặt trước) sẽ co phồng lên và kéo cẳng tay gập vào cánh tay. Khi duỗi cẳng tay, cơ tam đầu cánh tay (ở mặt sau) sẽ co lại và kéo cẳng tay ra xa. Chú ý rằng hai cơ này phải hoạt động nhịp nhàng với nhau, khi gập cẳng tay thì cơ nhị đầu co lại còn cơ tam đầu duỗi ra; ngược lại khi duỗi thì cơ tam đầu co lại còn cơ nhị đầu duỗi ra.

2.6 Trương lực cơ

Ở trạng thái bình thường, các cơ thường không co hết mức hoặc thả lỏng hoàn toàn. Thay vào đó, các cơ luôn giữ ở một trạng thái trung gian: co vừa phải. Trạng thái này được gọi là trương lực cơ.

Chẳng hạn khi đứng thẳng, các cơ vùng cổ và cột sống phải ở trạng thái trương lực để giữ cho cổ và thân không bị gập xuống. Các cơ vùng mông và chân cũng phải ở trạng thái trương lực để giữ cho 2 chân đứng thẳng.

Như vậy đối với cơ, trạng thái trương lực là trạng thái phổ biến chứ không phải trạng thái co hết mức (gồng cứng) hoặc duỗi hết mức (thả lỏng). Ở trạng thái này, cơ duy trì hoạt động và tiêu dùng oxy ở mức tối thiểu và sẵn sàng chuyển qua trạng thái co khi cần.

Trong các môn võ nhu như AIKIDO hoặc Thái Cực Quyền, người tập luôn được nhắc nhở rằng phải thả lỏng toàn cơ thể. Trạng thái thả lỏng trong trường hợp này thật ra là trạng thái trương lực: người tập chỉ cần giữ cho cơ thể ở trạng thái tự nhiên (thư giãn) thay vì tập trung quá mức làm cho các cơ gồng cứng.

Trong AIKIDO, hiện tượng "cánh tay không bẻ được" (unbendable arm) mà võ sư Koichi Tohei hay trình diễn là do cánh tay được giữ ở trạng thái trương lực: không co hẳn và cũng không duỗi hẳn. Ở trạng thái này, toàn bộ các cơ của cánh tay và cẳng thay đều tham gia giữ vững tư thế cho cẳng và cánh tay. Lực tổng hợp khi này rất lớn khiến cho người ngoài khó mà bẻ gập cẳng tay vào cánh tay. Hơn nữa, các cơ lúc này ở trạng thái sử dụng glucose và oxy tối thiểu nên không bị mỏi, cho phép người bị bẻ giữ nguyên trạng thái này trong một thời gian dài.

2.7 Biên độ vận động của các khớp chi trên

Khớp vai: Chúng ta đã biết rằng khớp vai là do đầu trên của xương cánh tay (nửa hình cầu) khớp với ổ chảo của xương bả vai (hình lõm chén) nên biên độ của khớp vai khá rộng. Nhờ đặc điểm này mà cánh tay có thể hoạt động trong một nửa hình cầu có tâm là khớp vai và bán kính là chiều dài của chi trên.

- Dạng vai: Khi khuỷu gập 90 độ hoặc bàn tay sấp thì vai chỉ dạng được khoảng hơn 90 độ.
- Xoay vai: Khi khuỷu gập 90 độ thì biên độ xoay vai cỡ khoảng 180 độ, từ vị trí cẳng tay hướng lên trời, xoay ra trước đến vị trí cẳng tay hướng xuống đất.

Khớp khuỷu: Khớp khuỷu cho phép gập duỗi cẳng tay vào cánh tay với biên độ khoảng 145 độ. Lực duỗi khuỷu mạnh nhất khi khuỷu gập khoảng 90 độ; ngược lại lực gập mạnh nhất khi khuỷu chỉ mới gập khoảng 65 độ.

Một ứng dụng nhỏ: Khi bị nắm cổ tay (đối thủ dùng 1 hoặc 2 tay), chúng ta phải di chuyển sao cho khuỷu tay hơi gập lại (chẳng hạn bằng cách lỏng vai trầm trỏ).

Khớp cổ tay: Cổ tay có thể gập duỗi, nghiêng trong-ngoài hoặc xoay tròn theo cả 2 chiều. Động tác sấp ngửa bàn tay thật ra là động tác của cẳng tay.

- Gập duỗi: Gập cổ tay có biên độ gần 90 độ còn duỗi có biên độ nhỏ hơn, cỡ khoảng 75 độ.
- Sấp ngửa: Vì cẳng tay ở giữa cổ tay và cánh tay và sấp ngửa thật sự là chuyển động của xương cẳng tay (xem ở bài trước) nên động tác này có ảnh hưởng đến cánh tay và cổ tay. Cụ thể, (1) Đối với cánh tay, sấp ngửa khi cẳng tay duỗi thẳng làm xoay xương cánh tay quanh trục của nó, còn sấp ngửa khi cẳng tay gập thì không; (2) Đối với cổ tay, khi đang ở tư thế sấp, động tác ngửa khi cổ tay gập làm cho bàn tay chuyển động một nửa vòng tròn phía trong, ngược lại khi cổ tay duỗi thì làm cho bàn tay chuyển động một nửa vòng tròn phía ngoài.

Ứng dụng trong AIKIDO: Kote gaeshi là khóa bẻ gập cổ tay ở tư thế ngửa; Nikyo là khóa bẻ gập cổ tay ở tư thế sấp; Sankyo là khóa bẻ duỗi cổ tay ở tư thế sấp.

Chú ý rằng biên độ các khớp sẽ được ứng dụng để làm mất thăng bằng và khống chế đối thủ. Đề tài này sẽ được thảo luận trong phần Nguyên tắc thăng bằng và Nguyên tắc khóa khớp.

PS: Chúng ta chỉ trình bày những động tác và biên độ có thể ứng dụng vào các đòn thế AIKIDO.