Yoshimitu Yamada

[wago]

Lời người biên dịch: Đây là phần thứ hai trong cuộc phỏng vấn thầy Yamada được thực hiện tháng Tám 1998 tại Summer Camp USAF Eastern Region tổ chức ở Đại Học New Hampshire, Durham.
Người thực hiện phỏng vấn là Peter Bernath, 6 đẳng, Huấn luyện viên trưởng của Florida Aikikai và David Halprin, 5 đẳng, huấn luyện viên trưởng Frammingham Aikikai.


Phần Hai: Đến nước Mỹ.
Thưa thầy, việc thầy đến nước Mỹ xảy ra như thế nào?
Có rất nhiều lý do. Lý do thứ nhất là ngôn ngữ. Tôi đã nói được Tiếng Anh, tuy không tốt như bây giờ nhưng nói được một ít. Đó là một lý do. Thứ hai, tôi đã từng dạy người Mỹ ở căn cứ quân sự nên tôi cũng quen với tinh thần của người Mỹ. Và thêm nữa, tôi muốn đến New York. Tôi biết rằng New York là thành phố theo kiểu tôi thích. Tôi đã gặp vài nguwofi từ New York đã tập và biết về Aikido. Đó là lý do chính. Tôi đến vào thời điểm có Hội Chợ Thế giới 1964 ở New York. Ban đầu, thầy Tohei theo dự tính sẽ ở đó với tôi ở hội chợ để biểu diễn Aikido gian hàng của người Nhật nhưng thầy đã không thể đến được.

Tại sao thầy ấy không đến được?
Ờ, tôi không biết liệu tôi có nên nói không, nhưng thầy uống say đêm nọ và ngã và gãy lưng. Tôi nhớ chuyện ấy xảy ra vài tuần trước khi chúng tôi phải đi. Đó là lý do thầy có nhiều vấn đề với lưng của thầy cho đến ngày hôm nay. Từ tai nạn lần ấy.

Rồi thầy đã ở lại New York sau hội chợ ấy?
Ờ, tôi không biết tôi ở lại bao lâu. Tôi đã nghĩ vài tháng, hay gì đó nhưng... tôi vẫn ở đây. Như tôi đã nói, không ai trong chúng tôi biết liệu có thể sống bằng cách dạy Aikido. Nó chỉ tình cờ xảy ra. Thầy Tamura biết vài người bên Pháp nên thầy có được sự giới thiệu. Cũng như vậy với thầy Chiba ở Anh. Thầy Sugano thì lấy vợ là người Úc nên chuyển đến đó với vợ. Tôi biết người ta nghĩ rằng có một kế hoạch lớn vẽ ra bởi tổng đàn nhưng điều đó không đúng. Chẳng có kế hoạch gì cả, chúng tôi chỉ làm việc đó một mình mà thôi.

Lúc đó thầy đã lập gia đình phải không?
Đúng, nhưng tôi không thể mang vợ tôi sang cho đến sau này. Không có tiền. Và rồi tôi có rất nhiều trục trặc với visa của tôi. Tôi nhờ một ông luật sư ngu ngốc. Nếu ngay từ đầu ông ta lấy cho tôi visa dành cho khách du lịch chắc tôi đã không có vấn đề gì lấy được thẻ xanh. Lúc đó lấy thẻ xanh rất dễ. Nhưng, tôi lại lấy visa đặc biệt dạng dạng trao đổi văn hóa. Bây giờ họ chẳng có loại visa đó nữa nhưng vì tôi đã có visa đó, nó làm tôi khó khăn để lấy thẻ xanh. Tôi không bao giờ biết khi nào người ta đá tôi ra khỏi đây.

Sau đó, với gia đình tôi sang, đặc biệt với hai đứa con sinh ra ở đây và lớn lên như công dân Mỹ, họ phải suy nghĩ về việc ấy trước khi họ có thể đá tôi ra. Vì họ bắt buộc phải bảo vệ công dân Mỹ. Họ không quan tâm đến tôi, vợ tôi hay Mika, đứa con gái đầu lòng sinh ra ở Nhật. Họ chỉ quan tâm đến những đứa sinh ra ở Mỹ. Có lần họ nói, “Ok, để lại hai đứa con là công dân Mỹ ở đây và anh đi về Nhật đi. Anh và vợ anh và con gái đầu cứ về Nhật thội. Không tin được! Nên tôi phải lấy nhiều lý do lien quan đến hai đứa con của tôi làm cớ để tôi không phải đi. Đó là lý do duy nhất họ để tôi ở lại.

Cái cớ đầu tiên mà tôi sử dụng là nếu tôi trở về Nhật Bản, tôi sẽ không đủ khả năng làm đủ tiền để nuôi gia đình. Công ty của tôi, Aikikai, Hombu dojo, không trả tôi đủ tiền để nuôi dưỡng hai công dân Mỹ. Cho nên, họ phải suy nghĩ lại chuyện ấy. Dĩ nhiên tôi phải xin tổng đàn viết cho tôi lá thư nói tổng đàn trả tôi bao nhiêu tiền nếu tôi quay về và dạy tại tổng đàn. Rồi tôi đem lá thư đó đến phòng di dân và nó kéo dài them 3 hay 4 tháng để họ ra quyết định. Và cuối cùng họ nói không, anh phải rời khỏi đây.

Rồi… cái cớ tiếp theo, như tôi nhớ, là về sức khỏe của những đứa trẻ. Tôi nói rằng Nhật Bản rất ẩm, không phải là nơi tốt để nuôi dưỡng đứa trẻ, một công dân Mỹ. Và rồi họ phải suy nghĩ lại chuyện ấy lần nữa. Vào thời ấy một trong những học trò của tôi làm việc cho sở di trú. Mỗi khi anh ta tới bàn và nhìn thấy hồ sơ của tôi, anh ta lại đặt nó xuống dưới chồng hồ sơ! (Cười). Tôi thử mọi cách. Tôi không biết tôi đến sở di trú bao nhiêu lần. Tôi ghét việc ấy.

Bây giờ, nếu có điều gì mà tổng thống Nixon đã làm tốt, đó là ông ta đã hủy tất cả những chương trình với visa trao đổi văn hóa. Thế nên, tự nhiên, tôi trong tình trạng không gì cả. Tôi tự do. Bởi vì, khi bạn đã là công dân, bạn không thay đổi được điều ấy. Một thời gian. Đó là luật. Cho nên, lúc ấy điều đầu tiên là anh phải lấy giấy phép từ phòng Lao động. Nên tôi có được giấy phép từ phòng di trú và lao động. Cái họ làm là đăng một mẩu quảng cáo trên tờ New York Times… có ai có đẳng cấp cao hơn đẳng cấp mà tôi có trong Aikido… nếu có, hay nếu một người Mỹ nào đó có, tôi không có được visa. Họ không muốn anh tranh việc làm của người Mỹ. Nhưng rồi, sau khi mọi chuyện rõ rang, một, hai, ba tôi có giấy phép để ở lại. Đó là lý do tôi phải gửi gia đình trở lại NHật, cho dù gia đình tôi là công dân Mỹ và gia đình tôi có passport Mỹ, vì tôi không bao giờ biết khi nào họ sẽ đuổi tôi ra khỏi đất nước này và tôi không muốn họ kẹt lại mà không có tôi. Lúc ấy anh có thể sang Canada một ngày và quay trở lại như một du khách. Nhưng tôi không có visa du lịch. Tôi không làm được việc ấy. Nếu tôi rời khỏi Mỹ, tôi coi như xong. Tôi không thể quay lại đây trong vòng 2 năm. Đó là tại sao tôi gửi gia đình tôi về.

Vậy họ phải ở xa thầy bao lâu?
Ừ, các con tôi bắt đầu đi học ở Nhật. Điều tốt là gia đình tôi có thể lo cho chúng. Không cách gì tôi có thể lo cho chúng với thu nhập từ Aikido ở thời điểm đó. Làm sao tôi có thể? Tôi cảm thấy rất tệ với gia đình tôi. Tôi không có nhiều kỷ niệm với lũ nhỏ. Chúng tôi bị chia cắt và sau đó khi chúng quay trở lại tôi lại quá bận, và chúng tôi cũng không dư giả gì như bây giờ. Tôi không thể dẫn chúng tới tất cả những chỗ mà tôi tới. Tới seminar… không có cách gì, không thể xảy ra. Tôi dẫn Mika một lần tới Summer Camp khi nó còn nhỏ. Đó là điều hối tiếc lớn nhất của tôi, đó là thời gian tôi không ở bên gia đình mình.

Lớp học ở New York Aikikai như thế nào trong những ngày đầu?
Trong những ngày đầu, như tôi đã nói, tất cả những võ sinh đều là dân từng tập judo hay karate. Họ là những người duy nhất quan tâm Aikido. Chúng tôi không quảng cáo rầm rộ. Có những người tập Thái Cực Quyền nữa. Khi tôi dạy, tôi có thể nghe họ trao đổi mọi thứ trong phòng thay đồ, về kỹ thuật, về tính hiệu quả. Cái ông Lou Kleinsmith từng là huấn luyện viên Judo và Thái Cực, là người khó chịu. Ông ta luôn bảo với họ, “đây là cái mới hiệu quả, vâng vâng”, và chỉ cho họ xem những tiểu xảo hay gì đó. Dĩ nhiên đó không phải là Aikido (cười).
Rồi sau đó, cũng khoảng thời gian đó, Karate bắt đầu nở rộ. Tôi có mối quan hệ tốt với tất cả các thầy dạy karate người Mỹ, nên mỗi khi họ có giải đấu, họ luôn mời tôi đến và biểu diễn ở Công Viên quảng trường Madison và các nơi khác. Tuần nào họ cũng mời tôi. Dĩ nhiên họ không trả tiền cho tôi, nhưng đó là cơ hội tốt để quảng bá Aikido.

Cho nên nhiều người đã xem biểu diễn…
Vâng. Mỗi lần tôi biểu diễn, họ đều yêu thích. Sau khi xem Karate 3 hay 4 tiếng họ trở nên mệt mỏi và muốn xem cái gì đó mới lạ, khác biệt. Tôi bước lên sân khấu, tôi không ở đó lâu, chỉ bam, bam, bang và tôi kết thúc. Người ta chưa bao giờ thấy những gì như thế. Họ yêu thích nó. Ngày kế đó họ tìm đến đạo đường.

Và như vậy thực sự đã giúp đỡ cho đạo đường hoạt động
Vâng, vì đó là cách duy nhất để quảng bá. Nó là cách duy nhất để cho người ta biết về Aikido là gì. Đó là lý do tại sao tôi không thích biểu diễn nữa. Tôi biểu diễn quá nhiều, và tôi phát chán với biểu diễn. Chỉ do quá nhiều thôi. Nhưng lúc ấy cứ có cơ hội là chúng tôi lại đi biểu diễn. Tôi biểu diễn trên đường phố ở khu Bronx phía nam, trên nền đất cứng. Nó vào mùa đông, nên tôi mang gang tay đen. Tôi nhớ có một gã nói như thế này, “ồ anh ta như là sát thủ, anh ta mang gang tay đen kìa!” (cười) Vào dạo ấy nhiều người có những ý tưởng điên rồ về võ thuật. Anh biết đấy, họ nhái Lý Tiểu Long trên những phim truyền hình mà ông ấy đóng.

Như là những hiệp sĩ mang mặt nạ?
Chính vậy. Bộ phim như vậy hỗ trợ rất nhiều cho việc mang võ thuật ra phổ biến, thu hút nhiều sự quan tâm hơn. Và có một anh chàng kia… tôi đã biểu diễn cùng với anh ta, một ngôi sao màn bạc… anh ta đóng Texas Ranger bây giờ ấy.

Chuck Norris?
Đúng rồi, chính anh ta, Chuck Norris. Một anh chàng dễ thương. Chúng tôi đã từng biểu diễn chung với nhau. Anh ta thích Aikido. Tôi đã biểu diễn chung với một thầy dạy Karate một lần. Màn của tôi sau anh ta. Nó tức cười, các võ sinh của tôi thật hài hước. Anh ta biểu diễn màn tay không chặt đứt phần đầu chai rượu whisky… bam, bam, bam. Nên, các học trò của tôi đùa sau đó, “Karate đi trước và chặt đứt phần đầu chai rượu và Aikido đi sau và chúng ta uống rượu.” (cười)

Có vẻ như những ngày đầu thật lộn xộn.
Vâng… nó thật lộn xộn…

Ai là những võ sinh đầu ở đạo đường.
Ờ, để tôi nhớ. Ban đầu tôi không có nơi để ở, nên tôi ngủ trong võ đường, trong phòng thay đồ… với Angel Alvarez. Angel là một uchi deshi. Cậu ấy khi đó mới 13 tuổi. Cậu ta còn đang đi học. Tôi chẳng nhớ nổi chính xác làm sao cuối cùng cậu ta lại ở đạo đường. Tôi sẽ hỏi cậu ấy. Nhưng, trong đạo đường cũ, chúng tôi sống với nhau. Cậu ta đi học sau buổi tập. Anh biết đấy cậu ta là cậu bé dễ thương và ngây thơ.

Điều ấy thật khó tin. (cười) Cậu ta có phải là uchi deshi đầu tiên ở New York Aikikai?
Hình như vậy. Cậu ta là người đầu tiên.

Vậy cậu ta ở đó trước khi Harvey ở đó?
Vâng. Harvey đến sau Harry McCormack. Tôi nghĩ Harry giới thiệu Harvey đến Aikido. Mike Abrams cũng đã ở đó rồi. Mike đang ở những năm cuối của đại học, hay gì ấy.

Có bao nhiêu người ở đấy tại New York Aikikai trong những năm đầu?
Có lẽ khoảng 50 người. Như tôi đã nói học phí của họ không đủ để tôi thuê một căn hộ. Không có tiền dư... chỉ đủ để trả tiền thuê phòng tập và đèn đóm. Tôi phải mang tiền theo từ Nhật. Nếu không tôi không thể duy trì.

Tôi nói dối bố tôi khi tôi sang đây là tôi sẽ học trường đại học Columbia. Đó là cách tôi lấy tiền từ cha tôi để ở lại. Tôi cũng đến đó một ngày nọ. (cười) tôi đăng ký một khóa tiếng Anh. Những gì họ dạy tôi là, “đây là cái bút… Đây có phải là cái bút?”. Tôi bảo cái quái gì vậy… (cười) Tôi không cần tốn tiền học phí cho cái này. Tôi biết cái gì là cái bút! (cười) Tôi thà đi bar để học tiếng Anh còn sống động hơn. Đó là cách tôi cải thiện tiếng Anh của mình. Nhưng tôi phải cho cha tôi thấy tôi đang đi học đại học. Và đó là lý do ông gửi tôi tiền.

Khi nào thì thầy bắt đầu suy nghĩ về việc thành lập USAF (Liên đoàn aikido hợp chủng quốc Hoa Kỳ)?
Tôi nghĩ hai lý do: một là vì sự kiện thầy Tohei tách khỏi Aikikai. Chúng tôi phải có tổ chức của riêng mình. Và cũng vì sự thành lập của Liên Đoàn Aikido Quốc Tế (IAF). Chúng tôi giống như là bị ép phải tham gia vội. Chúng tôi chẳng biết gì nó cho đến khi mọi thứ an bài vì tình hình ở Châu Âu là phần nhiều. Nên Chiba bảo chúng tôi liệu chúng tôi có dự định tham gia. Chúng tôi bảo OK, nhưng rồi thầy Chiba bảo chúng tôi phải thành lập lien đoàn quốc gia để tham gia làm thành viên. Đó là lý do chúng tôi bắt đầu. Chúng tôi có rất nhiều cuộc họp tới lui mọi thứ. Yoshioka ở Hawaii cũng hợp tác. Chúng tôi có được một nhóm người rất tốt. Bill Witt, Frank Doran, Bob Nadeau… nhóm bờ Tây.

Ai là những Shihan ở đây vào thời đó?
Thầy Kanai dĩ nhiên rồi. Akira Tohei ở Chicago cũng vào thời ấy… Thầy ở Hawaii trước đó một thời gian dài. Thật ra, thầy ở Hawaii khi tôi đang trên đường tới New York năm 1964. Tôi có ghé ngang và gặp thầy. Thầy được gửi đi 2 năm ở Hawaii. Thời ấy thầy là học trò trực tiếp của thầy Koichi Tohei. Đó là lý do thầy Tohei gửi thầy sang ấy. Rồi thầy trở về Nhật một thời gian, và sau đó sang Chicago.

Như vậy là USAF được thành lập sau khi thầy Koichi Tohei tách ra khỏi Aikikai?
Vâng, sau. Chúng tôi đã có những chi nhanh ở bờ Đông nhưng chưa có gì tầm quốc gia cả.

Tôi đoán đó là giai đoạn khó khan khi mà thầy Koichi Tohei bỏ đi.
Vâng. Đó là cuộc chia tách lớn. Có vài thầy Nhật đi theo thầy Tohei. Phần lớn là các thầy học trò lớn của thầy Tohei từ ở quê nhà. Toyoda là một trong số người tách ra. Shuji Maruyama cũng vậy. Ông ta ở Cleveland trước. Ông ta được một trường võ thuật ở đấy thuê. Sau ông ta chuyển đến Philadelphia. Ông ta theo thầy Tohei, đó lại là điều tốt cho tôi và Kanai. Ông ta như cái của nợ vậy. (cười)

Ở phương diện nào đó tôi ghét thấy sự chia tách xảy ra vì tôi không biết như thế nào và lý do chính xác tại sao thầy Koichi Tohei lại thay đổi quan điểm về Aikikai. Nhưng… thầy là một người lãnh đạo tốt. Thầy có uy tín. Thầy mạnh mẽ, tích cực. Thầy luôn nói thẳng mọi thứ. Thầy rất dễ thương và là sếp dễ chịu. Một mặt tôi ghét thấy nó xảy ra nhưng mặt khác nó là thay đổi tích cực. Aikido trở nên rõ rang hơn, theo khía cạnh kỹ thuật của nó. Nó rõ hơn cái gì đang được giảng dạy bây giờ. Anh biết đấy, những thứ của thầy Tohei… cánh tay không bẻ gập, ki, ki, ki… quá triết lý, không có đủ kỹ thuật căn bản. Cho nên, ở khía cạnh nào đó điều xảy ra là tốt. Ở khía cạnh nào đó những gì xảy ra với thầy Saotome cũng tốt luôn. Nhóm người đi theo thầy Saotome… như một lần nhà chúng tôi được dọn sạch vậy.

Như vậy mặc dù thầy có mối quan hệ cá nhân thân thiết với thầy Koichi Tohei thầy không muốn tách ra.
Tôi nói thẳng với thầy ấy. Thầy ấy cũng chắc rằng tôi sẽ theo thầy ấy. Đó là bước tính sai rất rất rất lớn của thầy Tohei. Trong tâm trí thầy Tohei không có chút mảy may nào rằng tôi sẽ ủng hộ thầy ấy. Tôi có nhiều ảnh hưởng… thầy ấy nghĩ có thể lấy cả Mỹ. Tôi đã viết cho thầy ấy, “em rất kính trọng thầy, em vẫn xem là thầy là thầy, nhưng em nghe những chuyện bên lề câu chuyện tại sao thầy rời khỏi tổng đàn. Em có trách nhiệm với các học trò của em. Nếu em chỉ có một mình, có lẽ em sẽ theo thầy, nhưng em không thể.” Và, có một điều tốt về thầy ấy. Thầy Tohei viết thư trả lời rất đàng hoàng rằng, “Tôi hiểu tình cảnh của anh, rất rõ rang.” Thầy rất đàng hoàng, nên tôi chẳng có vấn đề gì cả. Nhưng thầy ấy nghĩ không có nghi ngờ gì rằng tôi sẽ theo thầy ấy.

Thầy Tohei có nghĩ những người khác cũng theo thầy ấy chứ?
Cái đó tôi không biết. Có thể. Tôi nghĩ rằng thầy Tohei là người rất tự tin… Thầy nghĩ rằng cả Mỹ dành cho thầy ấy nên có lẽ thầy cho rằng vậy, nhưng nó không diễn ra theo cách đó. Thậm chí ở Hawaii, như là vùng của của thầy, họ cũng không làm vậy. Yoshioka giống như đang quản ở đó nhưng ông ta không đi. Yoshioka là một người theo truyền thống. Ý chí ông ta rất trung thành, anh biết đấy, tổng đàn là tổng đàn. Tổng đàn luôn đứng trước. Đó là bổn phận của chúng tôi. Cá nhân tôi thích thầy Tohei. Nhưng, tôi trong một tổ chức. Có vài người tách ra và đi theo thầy Tohei nhưng rồi họ cũng tách khỏi thầy Tohei sau đó. Mọi người làm giống như cách mà thầy ấy làm.

Đó thật thú vị. Khi họ tách ra, họ thường tách ra nữa.
Nó giống như phản ứng hạt nhân, tách, tách, tách.

Thầy có nghĩ đó như là một kết quả, những người ở lại nhấn mạnh hơn khía cạnh kỹ thuật của Aikido?
Vâng. Những người thích dễ thì bị cuốn hút với thầy Tohei. Những người không muốn luyện tập vất vả, họ không muốn bị đau. Nên thầy lôi kéo họ, với triết lý dạy như vậy. Nó dễ làm. Việc luyện tập không quá vất vả. Đó là lý do tôi nói nó tốt, theo cách mà nó đã xảy ra. Những ai đi với thầy, chúng tôi không cần họ nữa. Dĩ nhiên thầy Tohei có rất nhiều thứ hay. Thậm chí nhiều thứ tôi đang làm bây giờ tôi học từ thầy ấy. Nhưng không có cách nào tôi chỉ có thể làm như vậy một tram phần tram thời gian. Không khả thi. Nhưng thầy chỉ chúng tôi vài điểm tốt. Hữu ích. Không có thắc mắc gì cả. Nhưng tôi không thích trở nên phiến diện và khăng khăngkhan khan rằng nó cứ phải là như thế.

trích từ: http://www.aikidosphere.com/yyeinsideaikidopt2.cfm
Dịch: Kansha Dojo