Khí-Ki (Noface, anh levan và Zen dịch)

"Khí" rõ ràng rất quan trọng trong Aikido, nó chính là nguyên lý chủ đạo và tồn tại ngay trong cái tên của Aikido. Theo nghĩa đen, "Khí" có thể dịch là năng lượng, nhưng nó còn là một nguyên lý rộng lớn hơn. Vậy làm sao cắt nghia chữ Khí này một cách đơn giản và thực tế ?
Khi mới tập aikido, chúng ta có xu hướng thi triển đòn thế bằng sức mạnh cơ bắp, theo cách chúng ta vẫn thường làm với những môn thể dục thể thao khác. Nhưng khổ nỗi, sức mạnh cơ bắp mà xài trong aikido lại không ăn thua, phải dùng một thứ năng lực khác, đó chính là Khí.
Tôi vẫn còn nhớ lần đầu được tập với những Aikidoka giàu kinh nghiệm, tôi đã kinh hãi trước "sức mạnh" đáng kinh ngạc của họ. Dường như ko cần một chút cố gắng, nhưng họ vẫn phát ra 1 sức mạnh phi thường, chỉ một cái lắc tay nhẹ, tôi đã bay ra xa. Khi nắm lấy cổ tay họ, tôi cảm thấy một nguồn lực to lớn như đang chảy dồi dào trong cánh tay họ.
Lúc đó, tôi choáng ngợp bởi sức mạnh này và đâm ra chán nản, dường như nó qua xa vời với tôi, khó có thể tin được một người bình thường như tôi sẽ đạt được thứ "quyền năng" ghê gớm này. May mắn thay, nó còn có sức hấp dẫn đặc biệt, kích thích trí tò mò và sự ham thích giúp cho tôi duy trì sự tập luyện.
Đến nay thì tôi đã đủ tự tin để nói rằng năng lượng mạnh mẽ đó có được nhờ vận Khí. Trong quá trình học Aikido, giai đoạn chuyển tiếp quan trọng nhất là chuyển từ dụng sức sang dụng Khí. Sự chuyển tiếp này thú vị ở chỗ là không có một phương pháp cụ thể nào để đạt được Khí cả. Một số huấn luyện viên nói rằng phải tập cách này cách kia để luyện khí. Kinh nghiệm bản thân cho tôi thấy chuyện đó ko chính xác. Khí tồn tại và có sẵn trong tự nhiên, trong vũ trụ, và trong chính bản thân chúng ta. Chẳng qua những luồng khí có sẵn đã bị tắc nghẽn chứ không phải chúng ta bị thiếu khí. Giống như nhiều lãnh vực khác trong aikido, thử thách lớn nhất trong việc luyện khí không phải là học một cái gì mới mà chính là học cách loại bỏ những tập quán cũ. Chính những tập quán sẵn có này đã cản trở nhận thức của chúng ta về khí, xoá bỏ những chướng ngại vật này đi thì mới dụng khí có kết quả được.

Sức mạnh chống lại Khí
Những người mới tập Aikido, đặc biệt là những người có vóc dáng to khỏe, thường sử dụng sức mạnh hơn là Khí. Tuy nhiên, khi bạn dùng sức với một Aikidoka nhiều kinh nghiệm, hầu như bạn ko bao giờ thành công. Đó là vì 2 lí do. Thứ nhất, bạn sử dụng sức mạnh cơ bắp để chống lại sức mạnh của Khí, mà ko biết rằng, sức mạnh từ Khí có hiệu quả hơn sức mạnh cơ bắp rất nhiều. Thứ nhì, sức mạnh cơ bắp sẽ tạo ra một sự tranh đấu giằng co, và tạo cho uke cơ hội để chống trả lại chính bạn.
Hãy hình dung bạn đang dùng đòn ikkyo để phòng thủ khi uke đánh shomenuchi. Giả sữ bạn dùng sức mạnh cơ bắp để thực hiện đòn đánh, ngay lập tức bạn đã tạo ra một "cái gì đó" để uke chống lại bạn. Phải có điều gì đó không đúng nên uke mới có thể chống trả lại bạn. Đó chính là bản chất của sức mạnh cơ bắp, mà nguyên lý của Newton đã chỉ rõ, với bất kì 1 lực nào, luôn luôn có 1 phản lực ngược chiều với nó
Trái lại, Khí mang một tính chất hoàn toàn khác. Nó rất rõ ràng, uy lực và thuyết phục. Nó mạnh mẽ nhưng uyển chuyển như một luồng gió mạnh hay con sóng bạc đầu. Tác dụng của Khí hoàn toàn có thể cảm thấy được và thật khó để chống cự lại nó. Ai có thể chống lại sức mạnh của 1 ngọn sóng lớn hay ngăn cản 1 cơn gió to? Nó mang một sức mạnh phi thường, nhưng ko ai có thể nắm giữ nó lại được
Vậy Khí là gì?
Vậy, chính xác Khí là gì? Khí là sức mạnh bạn có được khi ko cần dùng đến sức mạnh cơ bắp, ý chí, sự tranh chấp hoặc nỗ lực. Vậy nếu ko sử dụng đến sức mạnh cơ bắp, ý chí, sự tranh chấp hoặc nỗ lực, làm sao chúng ta luyện tập Khí? Đây là một bí ẩn mà bạn phải tự mình khám phá trong quá trình tập luyện. Bạn có thể tìm thấy câu trả lời trong chính cơ thể bạn. Cách tốt nhất để bắt đầu là hãy cố gắng ko dùng sức mạnh, ý chí, tranh chấp hay nổ lực, để xem có hiệu quả ko.

Nghịch lý: Nếu ko hiệu quả, hãy cố gắng ít hơn
Nguyên lý căn bản của Aikido hoàn toàn trái ngược với những nhận định, kiến thức thông thường. Bạn thường nghe: "Phải cố gắng hết sức mình, thì mới phát huy hết sức mạnh". Với Aikido, mọi chuyện đều ngược lại: "Để phát huy hết sức mạnh, bạn cố gắng càng ít càng tốt".
Lí do là vì chúng ta thường "cố gắng hết sức mình" bằng cách căng thẳng nổ lực. Nhưng cách này sẽ tạo ra một "phản lực", một sự phản kháng và đánh bại chính chúng ta. Bằng cách "ít cố gắng", chúng ta thả lỏng cơ thể và để 1 lực lượng kì diệu làm thay cho chúng ta. Lực lượng diệu kì đó chính là Khí.
Khí bắt đầu với 1 trạng thái hoàn toàn thư giãn. Thư giãn chính là điều tối quan trọng trong việc luyện tập dẫn dắt khí. Những cơ bắp gồng cứng, những nắm đấm nắm chặt sẽ cắt đứt sự lưu chuyển Khí. Đó cũng chính là lí do mà nage thường đợi đến những thời điểm cuối cùng mới "nắm tay" của uke. Nắm, chụp sẽ cắt đứt sự lưu chuyển Khí. Đa số đòn thế chúng ta nghĩ phải nắm, chụp lấy tay uke, đều có thể thực hiện được mà ko cần phải nắm hay chụp.
Bạn cần phải hiểu rằng, lúc luyện tập, nếu bạn thư giãn, bạn sẽ ko cần đến sức lực cơ bắp, nổ lực và sự tranh đấu nữa, thay vào đó là một lực lượng kì diệu. Nếu bạn biết trước như vậy, bạn có thể để ý tìm nó. Lúc đầu, bạn sẽ chỉ cảm thấy sau khi nó đã xảy ra, dần dần bạn sẽ cảm nhận được ngay trong lúc tập. Cứ sau mỗi lần cảm thấy nó, bạn sẽ càng vững tin vào sức mạnh kì diệu của nó, và dần dần ko cần dùng đến sức mạnh, ý chí, nổ lực và sự tranh đấu nữa.
Khi bạn đã hiểu được và có thể dẫn dắt Khí của bạn và của cả uke, bạn đã vượt ra khỏi giới hạn của cơ thể và bước vào thế giới của năng lượng. Bạn bắt đầu cảm nhận được năng lượng của chính bạn và của uke. Đây thực sự là 1 khám phá hết sức mới mẽ và đột phá. Chúng ta đều đã rất quen thuộc khi nhìn sự vật dưới con mắt vật chất và vì vậy những phản ứng, hành động của chúng ta dường như đã được lập trình thành những thói quen khó bỏ. Rất ít người có được sự khám phá về năng lượng này. Chính sự khám phá mới mẻ này sẽ giúp chúng ta trút bỏ được những phản ứng theo thói quen và tiếp nhận sự việc theo 1 cách mới hơn.
Đây là 1 ví dụ đơn giãn, giả sữ như uke của tôi là 1 anh chàng to lớn, lực lưỡng, và tôi phải di chuyển anh ta. Tôi sẽ phải nỗ lực rất nhiều, nhưng nhiều khả năng tôi sẽ thất bại. Đó chỉ là 1 kết luận theo bản năng, dựa trên kinh nghiệm là người to hơn khỏe hơn sẽ thắng. Và nếu tôi đương đầu anh chàng này với tâm lí và suy nghĩ như vậy, tôi đã bị đánh bại ngay từ đầu. Tuy nhiên, nếu tôi ko nghĩ anh ta là 1 đống 220 pounds thịt và cơ bắp, mà cũng chỉ đơn giản là 1 nguồn năng lượng, giống như tôi, tự nhiên, tôi sẽ tự tin hơn và có nhiều giải pháp hơn.
Di chuyển năng lượng của uke dễ hơn di chuyển cơ thể anh ta nhiều.
Trong 1 cuộc tranh đấu bằng vũ lực và cơ bắp, nếu các yếu tố khác đều ngang bằng, cơ bắp ai mạnh hơn sẽ thắng. Tuy vậy, trong thế giới bao la của Khí, sức mạnh cơ bắp chỉ là chuyện nhỏ. Bạn phải di chuyển năng lượng của uke, chứ ko phải là chính cơ thể vật chất của anh ta. Năng lượng có thể hiểu là tư tưởng, ý định hay Khí. Điều đó có nghĩa là, để ảnh hưởng lên năng lượng của uke, bạn gây ảnh hưởng lên tư tưởng, ý định và Khí của anh ta.

Vật chất theo sau năng lượng
Có 1 sự liên kết chặt chẽ giữa vật chất và năng lượng. Vật chất luôn theo sau năng lượng. Nói cách khác, nếu bạn kiểm soát được năng lượng uke, cơ thể anh ta sẽ rất dễ dàng bị di chuyển. Nếu bạn dẫn dắt tư tưởng (hoặc Khí) của uke, cơ thể anh ta sẽ theo sau ngoan ngoãn như 1 chú rối.
Kiểm soát và dẫn dắt Khí là 1 hình thức cao hơn của Kết nối, kết nối với năng lượng của uke mà ko cần thiết phải chạm vào anh ta.
Làm sao để dẫn dắt Khí
Ở đây, chúng ta sẽ chỉ có thể chạm đến bề nổi của vấn đề, bạn sẽ phải tìm ra câu trả lời đích thực qua thực tiễn tập luyện và kinh nghiệm
1 cách tập hiệu quả là bạn hãy bắt đầu vào đòn trước khi uke thực sự chạm đến bạn. Ví dụ, nếu uke định nắm lấy cổ tay bạn, và bạn chờ cho đến khi cổ tay mình bị nắm mới thực hiện động tác quay người ném, bạn sẽ khó khăn đến dường nào. Thay vào đó, bạn hãy thử xoay người và ném ngay trước khi anh ta thực sự nắm được cổ tay bạn, bạn sẽ dẫn dắt được naăng lượng của anh ta. Để nắm được cổ tay bạn, nếu bạn đã di chuyển, uke sẽ phải chạy theo bạn. Nếu anh ta thực sự muốn nắm lấy tay bạn, bạn sẽ dễ dàng dẫn dắt Khí của anh ta bằng cách di chuyển vừa đủ để thoát khỏi tầm nắm. Và như vậy bạn đã dẫn dắt uke vào bất cứ đòn thế Aikido nào bạn muốn.
Rõ ràng, việc canh đúng thời điểm là hết sức quan trọng . Nếu bạn xoay người đi quá sớm trước khi anh ta tung ra hết đòn tấn công, uke có thể dễ dàng bỏ đi đòn tấn công đó và thay bằng 1 đón khác hoặc đơn giản hơn, anh ta tấn công bạn lại từ đầu. Tuy nhiên nếu bạn làm quá chậm, và để uke nắm lấy tay mình, bạn đã đánh mất sự lợi thế để dẫn dắt
Dẫn dắt Khí cũng có thể giúp bạn ảnh hưởng lên cách tấn công của uke. Chúng ta vẫn thường nói về việc giả lộ ra sơ hở để dẫn dụ uke tấn công vào đó. Nếu bạn chìa tay ra "mời gọi" uke, đó sẽ trở thành 1 mục tiêu dễ dàng cho uke nhắm đến hơn là khi bạn ko để lộ ra sơ hở nào. Bằng cách cố tình tạo điều kiện cho uke tấn công bạn, bạn đã dẫn dụ anh ta làm đúng như bạn mong muốn. Nói cách khác, bạn đã biết trước uke sẽ tấn công bằng cách nào, vì bạn đã tạo cho anh ta 1 cơ hội ko thể bỏ qua. Điều này là 1 lợi thế vô cùng lớn cho bạn, yếu tố bất ngờ trong đòn tấn công của uke sẽ mất đi. Nếu bạn có thể dẫn dắt đòn đánh, bạn biết trước uke sẽ làm gì và kết thúc như thế nào. Tuy nhiên, 1 lần nữa, bí quyết của việc dẫn dắt Khí chính là chọn thời điểm.
Vì vậy Việc dẫn dắt Khí giúp bạn quyết định đòn tấn công của uke.