Kết nối là nguyên lý quan trọng nhất trong quá trình tập luyện Aikido. Nó chính là nguyên lý chủ đạo để Aikido trở nên rất hiệu quả mà ko cần dùng nhiều sức. Kết nối chính là việc luyện tập để loại trừ đi sự phản kháng của đối phương.
Lý thuyết về kết nối như sau: Nếu bạn và uke cố gắng dùng sức tranh đấu với nhau, bạn sẽ dễ dàng cảm nhận sự phản kháng và chống cự từ uke. Tuy nhiên nếu chỉ có 1 mình bạn (giả sử như uke đã bỏ đi), sự tranh đấu và phản kháng cũng sẽ tự nhiên biến mất. Kết nối chính là việc hòa nhập với uke để để cả 2 trở thành 1 cá thể duy nhất
Kết nối trong Aikido, có nghĩa là bạn phải "chạm" tới được trọng tâm của đối phương. "Trọng tâm" là phần bụng dưới của cơ thể, và là nguồn gốc của thăng bằng. Trong phạm vi cuốn sách này, chúng ta sẽ chỉ đề cập đến "trọng tâm" vật lý, nhưng khi bạn luyện tập lâu năm, bạn sẽ nhận ra rằng khái niệm trọng tâm cũng đúng với nhiều lãnh vực khác trong đời sống.
Một bài tập đơn giản
Sau đây là 1 cách tập đon giản để xác định trọng tâm và tìm hiểu tầm quan trọng của nó. Hãy tìm một uke thật "hợp tác", có thể làm bất cứ điều gì bạn muốn anh ta làm. Uke thư giản hoàn toàn cơ thể và đứng ở thế đứng thủ "tam giác" Aikido bình thường. Uke chìa bàn tay phải cho bạn, như đang thực hiện động tác bắt tay (ngón cái giơ lên trời). Tay uke phải thả lỏng, cùi chỏ hơi cong.
Bạn sẽ nắm lấy tay uke và cố gắng lay động cơ thể anh ta. Đầu tiên, hãy chỉ nắm lấy cổ tay và di chuyển qua trái, rồi qua phải. Dĩ nhiên, sẽ tùy thuộc vào từng người, nhưng nhìn chung, bạn có thể dễ dàng di chuyển cánh tay của uke. Tuy nhiên, sự chuyển động chỉ dừng lại ở cùi chỏ hoặc chỉ tới vai. Nói một cách khác, bằng cách di chuyển cổ tay của uke qua trái và phải, bạn chỉ có thể lay động được đến cùi chỏ hoặc vai của anh ta. Thế đứng căn bản và thăng bằng của uke nhìn chung ko bị ảnh hưởng gì.
Bây giờ chúng ta sẽ thử 1 cách khác. Nắm lấy cổ tay uke bằng tay phải của bạn và bắt đầu xoay nó theo chiều kim đồng hồ (về phía tay phải của bạn). Có nghĩa là bạn sẽ xoắn cổ tay của uke quoanh cánh tay của anh ta. Lòng bàn tay uke hướng về bên phải của bạn khi bắt đầu, sẽ dần dần hướng xuống dưới và hướng sang bên trái khi bị xoắn. Trong 1 số trường hợp bạn sẽ có thể xoay lòng bàn tay của uke hướng lên trời, nhưng khi đó đà xoay đã hết và bạn sẽ bắt đầu cảm nhận có 1 chút lực cản, và khó khăn khi tiếp tục xoắn tay uke.
Tìm điểm đầu tiên có lực cản
Tại điểm mà bạn bắt đâu cảm thấy có lực cản sau khi đã kéo căng/xoắn cánh tay (hay bất cứ phần thân thể nào khác) của uke hết đà có một tầm quan trọng đặc biệt mà chúng tôi sẽ đề cập sau.
Bây giờ hãy quay lại với bài tập của chúng ta. Tiếp tục xoắn cánh tay của uke từ từ. Nên nhớ trong suốt bài tập này, uke phải hoàn toàn thả lỏng và ko được cố ý gượng lại. Đặt tay trái của bạn lên cánh tay phải của uke, phần ngay trên cổ tay anh ta (và cũng trên tay phải của bạn). Dù cánh tay uke đã bị xoắn chặt, nhưng bạn vẫn có thể từ từ xoắn tay anh ta thêm nữa. Hãy để ý vai phải của uke, khi tay bị xoắn, vai của uke sẽ từ từ di chuyển chúi về phía trước, phần thân trên cũng hơi nghiêng ra trước. Bạn đã sắp thành công rồi! Hãy xoắn tay uke thêm chút nữa để anh ta chúi hẳn thân trên về phía trước.
Đến lúc này, có lẽ bạn chưa "chạm" tới được trọng tâm của uke, nhưng bạn đã làm cho anh ta dễ bị di chuyển đi rất nhiều. Giữ nguyên tay uke ko thay đổi, bạn hãy bước về phía sau một bước nhỏ, chỉ cần bước đủ xa để tạo đà từ cánh tay bạn đang giữ uke. Bạn nên bước sao cho khi kết thúc 1 chân trước và 1 chân ở sau, khoảng cách giửa 2 chân là vừa phải, đầu gối hơi chùn, trọng tâm đặt giữa 2 chân. Sẽ ko sao nếu bạn có phải mất một chút thời gian để vào thế đứng này
Di chuyển trọng tâm
Thật chậm và chắc, bạn hãy từ từ dồn trọng lượng của mình ra chân sau. Uke sẽ cảm nhận 1 lực kéo theo chiều cánh tay hướng ra các ngón tay anh ta. Bạn phải làm sao để lực kéo này được duy trì liên tục và đều đặn chứ ko phải là một cái giật đột ngột. Nhiều khả năng, uke sẽ mất thăng bằng và ngã chúi về phía trước. Ngay khi uke mất thăng bằng, bạn hãy buông tay ra, anh ta sẽ bước chân lên đẽ lấy lại thăng bằng.
Chỉ bằng việc đơn giản tạo nên đà kéo từ lực căng cánh tay uke và từ cánh tay bạn, bạn đã thiết lập được sự kết nối. Sự kết nối này trở nên rõ ràng hơn khi bạn dồn trọng lượng của mình về phía sau, bởi vì bạn và uke đã kết nối (và vì bạn đã làm anh ta trở nên dễ bị di chuyển hơn, bằng cách xoắn tay), trọng tâm của uke cũng sẽ di chuyển tới trước 1 chút khi bạn dời trọng tâm về phía sau. Khoảng cách 1 chút này cũng đã đủ làm uke hoàn toàn mất thăng bằng và ngã.
Phần quan trọng ko phải là việc bạn làm uke té ngã, mà là trong 1 khoảnh khắc, bạn và uke đã kết nối. Vì vậy, khi bạn di chuyển trọng tâm của mình, uke cũng sẽ di chuyển theo. Bạn sẽ để ý rằng, ko cần tốn nhiều sức khi bạn di chuyển trọng tâm của mình và làm uke ngã. Nó chỉ đơn giản là việc dời trọng lượng từ chân này sang chân kia. Nếu bạn tạo đủ đà kéo và làm yếu đi thế thủ của uke bằng cách xoắn tay anh ta, bạn sẽ nhận thấy rằng việc dịch chuyển trọng lượng từ chân này sang chân kia khi có uke cũng thật dễ dàng như khi bạn làm điều đó một mình
Bí quyết
Đây là một bí quyết thực sự trong việc luyện tập Aikido. Nếu bạn kết nối được với trọng tâm của uke, phần còn lại của các đòn "ném" chỉ đơn giản là việc bạn dịch chuyển trọng tâm của chính mình. Bạn cần phải hiểu rằng, trong hầu hết các trường hợp, sự di chuyển trọng tâm này rất nhẹ nhàng, và ko cần dùng nhiều sức. Chỉ cần một khoảng cách nhỏ vài inch (chú thích của Zen: 1 inch = 2,54 cm) cũng đã đủ, hoàn toàn ko cần phải di chuyển rộng.
Khi bạn đã kết nối, bạn và uke sẽ như hòa hợp lại thành 1 cá thể duy nhất. Khi bạn di chuyển, uke cũng sẽ di chuyển, theo cùng 1 hướng và trong cùng 1 thời điểm như sự di chuyển của bạn. Bạn sẽ cảm thấy bạn và uke chuyển động 1 cách tự nhiên và nhẹ nhàng như thể bạn chỉ có 1 mình. Nói cách khác, 1 khi bạn đã kết nối với trọng tâm của uke, sẽ ko cần phải tốn nhiều sức hơn để di chuyển bản thân bạn và cả uke như khi chỉ có 1 mình bạn. Hiểu được điều này rất lợi hại. Bạn sẽ có thể thực hiện các đòn "ném" uke chỉ bằng cách đơn giản là di chuyển và điều chỉnh trọng tâm của chính mình. Nếu bạn dùng nhiều sức hơn, có nghĩa là bạn chưa thực sự kết nối với uke hoặc bạn đã phung phí sức mình một cách vô ích.
Tập luyện kết nối
Trong bài tập vừa rồi, bạn đã tập được 1 cách đơn giản để kết nối với một uke "hợp tác". Thế còn những trường hợp tập luyện bình thường thì sao? Bạn ko chỉ đọc mà cần phải tập đi tập lại nhiều lần, để tạo cho bạn 1 cảm giác quen thuộc với sự kết nối, cho đến khi nó trở nên thân quen với bạn và thành phản xạ. Sau đây là một số mẹo có ích trong việc tập luyện.
Tìm càng nhiều điểm tiếp xúc càng tốt:
Khi mới bắt đầu tập luyện, sẽ dễ dàng kết nối hơn nếu có nhiều điểm trực tiếp tiếp xúc. Bạn càng tiếp xúc với uke ở nhiều điểm hơn thì càng có lợi. Ví dụ, ngay trước khi thực hiện 1 động tác "ném", bạn có thể đồng thời tiếp xúc với cổ, cánh tay, vai và hông của uke.
Lưu ý điểm đầu tiên có lực cản:
Có 1 dấu hiệu giúp cho bạn cảm nhân được điều này mỗi khi tập luyện với uke. Hãy để ý thời điểm bạn cảm nhận có lực cản. Lực cản này có thể gây ra bởi nhiều lí do. Có thể nó là dấu hiệu của 2 lực đang đi trái chiều nhau. Tuy nhiên, nếu bạn tuân theo các nguyên lý của Aikido bằng cách hòa hợp (sẽ được đề cập kĩ hơn trong phần 3. Hòa hợp), lực cản này có ý nghĩa khác. Nó có nghĩa bạn đã chạm tới lớp "vỏ" đầu tiên của uke. Lớp "vỏ" này là điểm tiếp xúc vật lý của bạn và uke.
Luyện tập tìm trọng tâm của uke chính là việc bạn luyện tập cảm nhận đi xuyên qua lớp vỏ bên ngoài của uke, sâu vào trong cơ thể uke và gây ảnh hưởng lên những vùng bị bạn đi xuyên qua.
Trong bài tập xoắn tay uke ở trên, bạn bắt đầu từ cổ tay. Bạn cảm nhận có 1 chút lực cản khi xoắn cánh tay của uke, đồng thời bạn cũng cảm nhận sự di chuyển xoắn đi lên tới cùi chỏ, rồi tới vai. Bạn tiếp tục xoắn và kéo nhẹ, để điều chỉnh sự di chuyển này từ vai đi vào phần thân trên của uke. Bạn có thể theo dõi và điều khiển cảm nhận về sự di chuyển này dọc theo thân người uke cho đến khi nó đến đúng tại trọng tâm. Càng đến gần trọng tâm uke bao nhiêu thì bạn sẽ càng mất ít sức để di chuyển anh ta bấy nhiêu.
Chú ý khi bắt đầu tiếp xúc uke
Điều quan trọng bạn cần phải hiểu rõ là cách tiếp xúc với uke, nhìn chung tay phải mềm dẻo nhưng vững chắc. Phải giữ cho tay bạn hoàn toàn thư giãn, và dồn trọng lượng xuống phía dưới cánh tay (chú thích của Zen: nguyên văn: "In general, your hands must be soft and yielding. Keep your hands very relaxed and heavy" theo Zen hiểu, đây chính là unbendable arm, áp dụng 1 trong 4 nguyên lý của Ki extension: keep weight underside, đọc thì hiểu nhưng ko biết diễn giải tiếng Việt như thế nào, mấy anh góp ý giùm em với). Ví dụ, khi đánh đòn iriminage, bàn tay ở cổ uke phải mềm dẻo và thoải mái, bạn nên tiếp xúc bằng cả lòng bàn tay, chứ ko phải bằng những đầu ngón tay.
Bạn sẽ cảm thấy bạn và uke như nhập lại thành một, như có keo dán. Tuy nhiên, phải thật nhẹ nhàng, càng nhẹ nhàng càng tốt. Bạn chỉ cần dùng chính trọng lực của tay bạn, bất kì chút sức lực nào vượt quá trọng lực cũng là thừa thải.
(còn 1 đoạn ngằn chị Gia Khuê đang dịch)
